Tariq Ramadan en de angst voor een echte dialoog

zaterdag 11 april 2009 door webred

Theoloog en deeltijdimam Tariq Ramadan is weer aan het ruziën. En weer is het hetzelfde liedje: dit en dat heb ik niet gezegd en mijn tegenstanders zijn leugenaars. In zijn ruzie met Frits Bolkestein ging hij nog een stap verder: „Bolkesteins retoriek is gevaarlijk” (de Volkskrant, 20 september 2008).
Markha Valenta ontwaart in de opvattingen van Ramadan een aantal principes: Europa en zijn moslims kunnen door één deur zonder dat geweld wordt gedaan aan de waarden van de een of de ander. En de islam is heel goed in staat om zichzelf te hervormen door middel van rigoureus, analytisch onderzoek waarin onderscheid wordt gemaakt tussen de onveranderlijke fundamenten van de islam en wat rekbaar is en openstaat voor verandering (Opinie & Debat, 4 april). Is dat zo?
Dat de moslims en Europa door één deur kunnen, is heel goed mogelijk. Zoals ondanks de godsdienstoorlogen de katholieken en Europa door één deur kunnen. Maar dat geldt niet voor het katholicisme. Aanvankelijk werd een aantal katholieke overtuigingen geweld aangedaan. En dat geldt ook voor de islam: niet alle waarden van de islam zijn verenigbaar met die van Europa. Dit is ook vastgesteld door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. In het arrest Refah Partisi versus Turkije (2003) komt het Hof tot de conclusie dat de sharia een aantal wezenlijke aspecten kent dat niet verenigbaar is met de rechten van de mens.
Ramadan is een diepgelovige man. Zijn boek Westerse moslims en de toekomst van de islam is volledig gebaseerd op de geopenbaarde wil van Allah en Mohammed. Nergens valt enige twijfel te bespeuren over deze wil en de manier waarop die geopenbaard is. Daarom gelooft hij dat de identiteit van moslims door de islam moet worden bepaald. En de pijlers van de islam zijn de profeet Mohammed en de Koran. Wat is de basis van de identiteit van moslims in het Westen? Wordt die bepaald door hun eerste of hun tweede nationaliteit, taal en cultuur? Om een ruzie met imam Ramadan uit te sluiten, citeer ik hem voluit: „Filosofisch gezien beantwoordt de islamitische identiteit de bestaansvraag, en als zodanig is zij essentieel, fundamenteel, primair, want in haar ligt de rechtvaardiging van het lezen zelf.” Dit heeft niets te maken met de filosofie, maar wel met de wil van Allah. Het idee van nationaliteit wordt dan een ‘identiteitselement’. Ramadan gaat het hier in de eerste plaats om de ‘umma’ omdat het gevoel van verbondenheid met de umma inherent is aan het islamitische geloof en behoort tot het wezen van de Tawheed. Wat is dit allemaal?
De kern van deze identiteit is dat er één goddelijkheid is, namelijk Allah (Tawheed). De wereld van de moslim wordt dus bepaald door zijn onvoorwaardelijke onderwerping aan Allah. Dat moet voor iedere moslim, in welke dialoog ook, het uitgangspunt zijn, aldus Ramadan. Is dit een nieuw uitgangspunt? Nee, ook de aanhangers van de politieke islam stelden en stellen Tawheed (de islamitische versie van het monotheïsme die stelt dat er geen goddelijkheid is behalve Allah) voorop: van Khomeini tot Mohammed B. Khomeini noemde zelf de Iraanse revolutie de revolutie van Tawheed. En Mohammed B. was in dit kader van mening dat Allah’s soevereiniteit ondeelbaar en onvervreemdbaar is: er is voor wat betreft de eenheid van Allah geen compromis mogelijk.
Wat is de essentiële taak van de moslims in het Westen? Volgens Tariq Ramadan roept de Koran op tot een specifieke vorm van dialoog. Het gaat hier niet alleen om de uitwisseling van wetenschappelijke kennis, maar ook om een manier van bestaan en van spreken, aldus Ramadan. De Koran verbiedt vriendschap met joden en christenen en roept soms op om ze te bestrijden.
Ramadan interpreteert deze problematiek als volgt: „In het laatste vers is de beperking niet in de dialoog als zodanig gelegen, maar verbonden aan de onderdrukkende houding die bepaalde joden of christenen hebben aangenomen tegenover de islamitische gemeenschap, die destijds met buitengewoon veel tegenslag kampte.”
De joden en christenen die door de profeet Mohammed en de Koran werden bestreden, waren de onderdrukkers! Maar de joden vormden een minderheidsgroep! Hoe kon een dergelijke machteloze minderheidsgroep onderdrukkend zijn? En de christenen vormden ten tijde van Mohammed een groep van minder dan een minderheid. Welke misdaad hadden ze gepleegd? Ze wezen Mohammed af, zoals dat ook uit verschillende koranverzen blijkt.
Het tweede argument van Ramadan is nog belangrijker dan het eerste: de moslims kampten met veel tegenslag. Wat betekent tegenslag? Ramadan is wijs genoeg om dat niet te definiëren. De conclusie luidt: als moslims met tegenslagen worden geconfronteerd, dan gaan ze geen dialoog aan, maar slijpen ze de messen voor een gewelddadige jihad. En dat is precies wat alle jihadisten doen.
De vraag is nu wat een dialoog, buiten de context van tegenslagen, betekent voor Ramadan. Het antwoord is voor velen beangstigend: „De interkerkelijke dialoog zou kunnen worden samengevat met een verwijzing naar onze waarheid, naar da’wa (oproep, uitnodigen, prediken), en heeft buiten die begrenzingen geen enkele zin.”
Da’wa betekent gewoon uitnodigen, en in de theologische context betekent het een uitnodiging je tot de islam te bekeren. Doe je dat niet, dan heeft een dialoog geen enkele zin! Dat deed de profeet Mohammed ook, oproepen tot de islam. De meeste salafisten hebben inmiddels geleerd dat de strategie van da’wa doeltreffender is dan onmiddellijke toepassing van de gewelddadige jihad. Maar dit is niet zonder veiligheidsrisico’s. Want de overstap van da’wa naar jihad is voor fanatici niet altijd een grote en aangrijpende gebeurtenis. Een dialoog waarin al wordt voorondersteld dat de inzet de islamisering van de ander is, is geen dialoog. Omdat een dialoog, een gesprek, een controverse, een uitwisseling van argumenten veronderstelt.
Wie een ware dialoog voert, aanvaardt het risico van het verlies van zijn geloof, of een bijstelling van zijn geloofsprincipes als de uitkomst van dialoog. Maar Ramadan sluit een dergelijke, riskante uitkomst uit: de moslims blijven trouw aan de islam, ook na een ‘dialoog’. Ramadan hervormt niet de islam, maar de strategie om de islam te verspreiden.