Te Gek
Een gek?
Hoe vaak kan een land zijn onschuld verliezen? In de commentaren na de bloedige daad van Karst T. , die met zijn zelfmoordactie heeft geprobeerd Nederland voorgoed te ontwrichten, klonk de ontgoocheling door over het verlies van een illusie, de plotselinge teloorgang van onbevangenheid. Koninginnedag was immers de dag waarop we „samen feestvieren”, een dag van „harmonie en saamhorigheid”?
Er werd een beeld geschetst van een wreed verstoorde idylle; heel het land was onbezorgd één geweest, en toen was daar die gek in zijn Suzuki Swift. Niemand refereerde meer aan de angst die in de uren voor de persconferentie bijna tastbaar was geweest: stel dat de dader een moslim is? De conclusie van de expert die aanschoof bij het NOS Journaal liet niets aan duidelijkheid te wensen over: wanneer het zou gaan om een door een bepaalde groep georganiseerde actie, dan was „het hek van de dam”. Wat hij daarmee bedoelde, legde hij niet uit – we kunnen er ons iets bij voorstellen. Er zou in Nederland niet gereageerd zijn zoals de Engelsen reageerden op de aanslagen in Londen in 2004. Het land zou redeloos en reddeloos zijn geweest.
Die angst spreekt boekdelen – net als de opluchting waarmee vervolgens werd geconcludeerd dat het om een gek ging, een ‘loner’ die geïsoleerd zijn actie had voorbereid. „Tegen een loner kun je je nooit 100 procent wapenen”, verklaarde Uri Rosenthal, voorzitter van het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement tegen de Volkskrant. Wanneer iemand het plotseling in zijn hoofd krijgt om op Koninginnedag in te rijden op de koninklijke bus en niet maalt over hoeveel slachtoffers hij daarbij maakt, dan kun je dat heel moeilijk voorkomen.
Er werd gedaan of het om een natuurverschijnsel ging – je hebt natuurlijk altijd gekken, etcetera. Niemand die de vraag stelde: als je altijd gekken hebt, waarom gebeurde het afgelopen donderdag dan voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis? Waarom raakt een Nederlandse gek vandaag de dag in de ban van het idee om zijn verlossing te zoeken in een aanslag op het koningshuis, met alleen een Suzuki Swift als wapen? Er werd verwezen naar een eerdere zaak, die van de gestoorde vrouw die een aantal jaren geleden in Den Haag Jozias van Aartsen probeerde te scheppen. Dat liep toen met een sisser af, maar ook toen had de vraag gesteld moeten worden: waarom wil een gestoorde een aanslag op een bekende figuur plegen? Vroeger dachten gekken dat ze Napoleon waren, nu willen ze in het nieuws komen met een spectaculaire aanslag.
Het is nog te vroeg om iets zinnigs over de motieven van Karst T. te zeggen, maar het lijkt me onzinnig om hem als een geval apart te beschouwen. De schaarse informatie die over hem bekend is, plaatst hem stevig in het gezelschap van Volkert van der G. en Mohammed B. Alle drie waren eenlingen, bij alle drie verraadt de aard van hun daad een kwaadaardig narcisme, waarbij persoonlijke frustraties verhaald worden op zeer zichtbare, opvallende persoonlijkheden. Natuurlijk hebben ze ook een verhaal. In het geval van Mohammed B. was er zelfs een hapklare ideologie, waaraan hij zich tot aan de uitspraak in zijn proces krampachtig vasthield. Maar vrienden van Theo van Gogh concludeerden tijdens dat proces dat het niet om een gestaalde jihadstrijder ging, maar om een ‘loser’. In geen enkel ander Europees land heeft zich een dergelijke moord voorgedaan.
Juist omdat er zo weinig bekend is over Karst T., is het patroon duidelijk zichtbaar: de eenling die het gevoel heeft te worden gekleineerd of zelfs weggevaagd en die door zelfvernietiging eeuwige roem zoekt. In een eerste profielschets van deze eenmansterrorist in de Volkskrant staat een heel voorzichtige verwijzing naar vermeende extreemrechtse overtuigingen: „Volgens een andere bewoner ging T. af en toe alternatief gekleed. Hij droeg dan opgerolde broekspijpen met hoge zwarte schoenen (…) Het korte haar had hij aan de zijkanten geheel afgeschoren. Soms droeg hij een kuifje.”
Karst T. kan in zijn vrije tijd een rechtse skinhead zijn geweest, maar net zo goed een stoere, alternatieve homo. Of allebei. Het is een kwestie van tijd voordat het allemaal bekend wordt. En zodra het bekend wordt, zal het vingerwijzen beginnen. Als de profielschets klopt, dan zullen er mensen zijn die blij zijn eens terug te kunnen wijzen: de auto kwam van rechts! Maar dat zal dan alleen nog maar sterker aantonen hoe fel de polarisatie is, hoezeer ons land sociaal en politiek uit zijn voegen hangt, hoe groot de rancune is, hoe fel de verbetenheid. Want drie opzichtige aanslagen in zeven jaar, die met elkaar lijken te wedijveren in hoogmoed en kilheid, zeggen wel degelijk iets over een samenleving. Karst T. mag een gestoorde of een ontspoorde zijn, zijn krankzinnige daad komt niet uit de lucht vallen. In geen enkel ander Europees land lijkt de relatie tussen individu en gemeenschap zo verstoord. In geen enkel ander Europees land wordt persoonlijke frustratie zo vanzelfsprekend op de samenleving afgereageerd. Zeven jaar na de moord op Pim Fortuyn is Nederland wanhopig instabiel.
Bas Heijns
