De economie werd niet alleen door bankiers gemaakt of gebroken. De ego�stische fixatie op het verlangen naar winsten en bonussen ongeacht aard of betrouwbaarheid van bedrijven of producten was de algemene norm en niet de anomalie van bankiers alleen. Want in het hyperkapitalisme draaide alles om de buitenkant. Niet de antecedenten, de intrinsieke kwaliteit of duurzaamheid, maar het imago, de branding, van het product, of het een bankstel of een bancair product is, bepaalt uiteindelijk de prijs. Dat betekent dat de hyperkapitalistische economie bestaat uit heel veel Niets. De zeepbel in de financi�le wereld was daarom geen weeffout, dat was het systeem zelf.
De mondiale crisis heeft hardhandig duidelijk gemaakt dat het hyperkapitalistische systeem de mens gereduceerd had tot wat Herbert Marcuse's beroemde, sombere boek uit 1964 voorspelde, een eendimensionale mens. Daarmee doelde hij op de volledige door de economie opgeslokte mens. Tal van economen, die nu ondanks dat ze jarenlang het verkeerde neo-klassieke economische model alleen maar verder aanprijsden, hadden op een paradoxale manier wel gelijk in hun enkelvoudige modellering van de mens. De mens was inderdaad in het hyperkapitalistische systeem het simplistische economisch mensmodel zelf geworden, eendimensionaal in zijn wens zijn behoeften te bevredigen. We waren allen collaborateurs van het foute systeem.
Je zou zeggen dat de crisis ons inmiddels wijzer heeft gemaakt. Dat we ons niet meer laten gijzelen door het primaat van de economie. Maar veel hoop is er niet. Want het kabinet prevelt nog altijd het mantra van het eigen economische groeicijfer. Eigen groei eerst. En eigen partij eerst. En terwijl het kabinet nog niet veel meer doet dan deze partijpolitieke symptoombestrijding, gaat de creatieve destructie en continue reproductie van de behoefte, compulsief-obsessief voort. De verlangenmachine draait gewoon door.
Die kapitalistische machine is liberaal, zeker. Want ze is gebaseerd op keuzevrijheid. Maar wat is die vrijheid waard als uiteindelijk alles nog altijd slaafs in dienste moet staan van het voortbestaan van het systeem zelf? De gedachte is nog steeds dat consumeren moet, want consumeren is goed voor de (nationale) economie en de (nationale) economie is goed voor ons allen, dus consumeren moet, desnoods op krediet. Ook al heb je de nieuwste rage niet werkelijk nodig, of het nu een telefoon is of een nieuwe dvd, er is niets erger dan de sociale hoon van het niet kunnen meedoen over je heen krijgen. En dus wordt de aangeprate morele schuld nog altijd omgezet in financi�le schuld om maar mee te kunnen doen in alweer een volgende geconstrueerde rage. Die fundamentele systeemfout die uiteindelijk tot de val van de mondiale economie heeft geleid, is er nog steeds niet uit.
Het blijft een curieus fenomeen dat wij een manier van samenleven hebben geconstrueerd waarin er ongelooflijk veel geld gespendeerd wordt om de ander gebakken lucht te verkopen. Dat dus zelfs op krediet aangekocht kan worden. En minstens zo buitenissig is dat de concurrent letterlijk het brood uit de mond gestoten wordt omdat dat een betere wereld voor ons allen zou opleveren. Het is tijd om ons moreel her te bezinnen op de economie. Een morele herijking dat een breder perspectief, een niet-eendimensionaal beeld op de mens cultiveert. Een mensbeeld dus zich niet meer laat vangen in de netten van het hyperkapitalisme. Dat betekent ook dat we over onze eigen nationale muren heen moeten kijken. Want als deze crisis een ding heeft aangetoond is het wel dat we mondiale afspraken over economie, milieu en samenleving moeten maken om de risico's te verkleinen en een rechtvaardige, duurzame verdeling mogelijk te maken. De oplossing kan niet louter nationaal zijn als het probleem mondiaal is. En nationaal geo-darwinisme, waarbij een land alleen voor zichzelf kiest is geen oplossing, maar deel van het probleem. Geld heeft geen vast adres, het stroomt en zapt van IJsland tot Vuurland. De gedachte de geldstromen nationaal te kunnen beheersen is een fictie. Dat kunnen bankiers inmiddels tot hun spijt wel duidelijk maken.
Dr. Henk van Houtum is verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen
