Door de expliciete weigering zo’n cordon af te sluiten laten het CDA en de VVD in theorie de ruimte om een ‘rechtse regering’ met de PVV te vormen. Is dat een probleem? Moeten VVD en CDA hun mening herzien?

Mijn antwoord op deze vraag is kort en krachtig: een officieel cordon rond Wilders schiet enkel zijn doel voorbij. De echte vraag is: hoeveel water wil Wilders bij de wijn doen? Dat lijkt behoorlijk weinig te zijn. Wilders heeft duidelijk geen cordon nodig om in de oppositie te blijven. Sterker nog, een cordon verhoogt paradoxaal genoeg zijn kansen om nét wel in een regering te komen.

Allereerst: wat is een cordon sanitaire? De term wordt zo vaak in verschillende betekenissen gebruikt dat het noodzakelijk is de zaken even scherp te stellen. De term cordon sanitaire – een Belgisch exportproduct – doelt op een veralgemeend akkoord waarbij alle partijen besluiten om op geen enkel niveau met een bepaalde partij samen te werken. Een echte “schutskring” dus, bedoeld om een bepaald gevaar in te dijken en zo de bedreiging uit te schakelen: there’s no way out. Uiteraard moeten alle partijen daaraan meedoen, anders heeft zo’n akkoord geen zin. Een zogenaamd “links cordon” kan dus eigenlijk nooit bestaan. Het is alsof je Wilders zou willen opsluiten in een kamer met een open deur: daar wandelt hij zo uit. Het is trouwens opvallend dat de enige partijen wiens uitspraken er in deze zaak echt toe doe, met name het CDA en de VVD, net expliciet zeggen Wilders niét te willen uitsluiten. Wilders heeft dus in theorie alle ruimte om mee in een regering te stappen. Is dat een probleem? Wordt Nederland binnenkort een dictatuur?

Nederland is een land met coalitieregeringen. Geen enkele partij kan in deze tijden van kleine en middelgrote partijen alleen een regering vormen. Om een echte impact op het beleid te hebben moet een partij dus water bij de wijn doen, anders kan zij andere partijen niet overtuigen om met haar in zee te gaan. Het is een illusie dat één partij haar wil kan opdringen en volledig een regeerakkoord kan opdringen aan haar coalitiepartners. Sommige partijen (meestal diegenen met eerdere regeerervaring) slagen er wel eens in om meer punten binnen te halen dan andere, maar altijd moet er water bij de wijn gedaan worden door elke coalitiepartner. Ook als je Geert Wilders heet. In een regering stappen betekent dus ook: verkiezingsbeloften breken (vraag maar aan de PVDA en haar standpunt over een tweede referendum over de Europese grondwet). Zelfs als Wilders het initiatief mag nemen na de verkiezingen geldt deze ijzeren wet. Vaak is het zelfs zo dat de partij die de minister-president levert, nog meer water bij de wijn moet doen, zij heeft namelijk al de belangrijkste post gekregen!

Een cordon sanitaire vragen is dus eigenlijk een motie van wantrouwen tegen VVD- en CDA-politici: als je een cordon nodig hebt, ga je ervan uit dat deze laatsten niet in staat zouden zijn om de meest basale regels van een coalitieregering na te leven, namelijk van Wilders compromissen te eisen. Zouden het CDA en de VVD een regering willen vormen die de rechten van minderheden schendt? Zij die een cordon eisen hebben er blijkbaar weinig vertrouwen en denken van wel. En als deze cordon-voorstanders dan zo weinig vertrouwen hebben in de VVD en het CDA, waarom geloven ze dan dat een cordon de oplossing is?

Het Belgische cordon sanitaire leert ons namelijk twee dingen: (1) een cordon heeft veto-players en symboliek nodig. Een cordon sanitaire is moeilijk vol te houden zonder niet-betrokken partijen die een veto kunnen stellen tegen een partij die geen cordon ondersteunt (in België: de Franstalige partijen die een Vlaamse partij enkel in de Belgische regering wilden opnemen als zij het Vlaams Belang uitsloten). Wanneer een cordon bovendien geen hoogst symbolische lading heeft. Hoe hoger de symbolische waarde, hoe dwingender en hoe moeilijker te verbreken. Een eerste Belgische poging tot cordon werd dan ook al snel verbroken door de liberalen en christen-democraten. Geleidelijk aan werd het cordon echter verankerd in symboliek en moeilijker te breken. Een Nederlands cordon biedt dus sowieso geen garantie: er zijn hier geen niet-betrokken politieke partijen die een veto kunnen stellen en een cordon zou nog niet verankerd zijn en dus niet-effectief.

(2) Een cordon levert de partij die in het cordon zit stemmen op en kan de partij niet klein krijgen. Dat is wellicht de reden waarom Wilders wel erg happig is om de andere partijen te dwingen een cordon rond hem te creëren. Strategisch gezien is het dus niet slim. Bovendien gaat de electorale cordon-bonus ten koste van de partijen die net het dichtst bij de PVV staan. En het zijn net die partijen die sowieso de enigen zijn die met de PVV in de regering zouden kunnen stappen. Een cordon zou de onderhandelingskracht van die partijen dus enkel verzwakken als het dan ooit toch zo ver komt. En de kans dat het zo ver komt wordt groter, naarmate Wilders groter is. Kijk maar naar Oostenrijk: daar was een fel verzwakte christen-democratische partij voor haar overleven haast gedwongen om met de partij van Haider in zee te gaan.

Rest nog één laatste vraag: stel dat Wilders de verkiezingen wint en aan zet komt, zal hij bereid zijn water bij de wijn doen? Die kans lijkt klein. Wilders blijft liever aan de zijlijn roepen dan echt te willen meespelen. Dat bleek ook na de Europese verkiezingen: de PVV gaat alleen en stapt niet in een fractie. Rug recht en ongezouten haar mening verkondigend. Met zijn vieren (of vijven) alleen aan de zijlijn met nauwelijks spreektijd.

De prijs die hij betaald voor een dergelijke standvastige houding is dat de partij niets kan bereiken in het Europees Parlement. Wilders isoleert zichzelf dus voortdurend en bij regeringsonderhandelingen betekent dat: geen coalitiepartners vinden om een regering te vormen en dus moeten afdruipen naar de oppositie. Hij gaat er wellicht terecht van uit dat isolatie de beste electorale kansen biedt. Maar daardoor ontmijnd Wilders zichzelf en vermindert hij zijn eigen impact. De oppositie is dan wel leuk, maar om echt impact te hebben moet je in de regering zitten, vraag dat maar aan Filip Dewinter die de verwezenlijkingen van 22 jaar verkiezingsoverwinningen op één hand kan tellen. Samengevat, Wilders lijkt dan wel een kickboxer in een judotoernooi, bij mijn weten heeft zo iemand nog nooit een judotoernooi gewonnen.

Kristof Jacobs is promovendus in politieke wetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen.