Turkije drijft niet af van het Westen
Erik-Jan Zürcher, 27-03-2009 15:33
Afgelopen donderdag stond in Forum en op deze website onder de alarmerende kop 'Turkije drijft razendsnel af van Westerse waarden' een artikel van Alican Ataş waarin aan de hand van een aantal opgesomde historische feiten wordt betoogd dat de huidige Turkse regeringspartij bezig is het land te islamiseren.
Onder invloed van deze partij, de AKP, keren Turken Europa steeds meer de rug toe, aldus de schrijver. Jammer genoeg, of eigenlijk: gelukkig maar, is zowat ieder aangedragen 'feit' in het stuk historisch onjuist. Ik som ze voor het gemak maar even op:
Scheiding kerk en staat
Atatürk (de stichter van de Turkse republiek) was geen voorstander van scheiding van kerk en staat (al was het alleen maar omdat zoiets als een kerk in de islam niet bestaat) zoals de auteur zegt. Hij was voorstander van strikte controle op de islam door de staat.
De overwinning van de Democratische Partij op Atatürks Republikeinse Volkspartij in 1950 was helemaal geen resultante van de 'comeback van de islam' (die was nooit weggeweest), maar van massale afkeer van 25 jaar Kemalistische dictatuur, die de bevolking op het platteland (waar tachtig procent van de mensen woonde) vrijwel niets had gebracht.
In de tien jaar dat de Democraten aan de macht waren hebben zij aan de seculiere staatsorde van Turkije niets veranderd.
De islam had zich niet 'sinds het Ottomaanse Rijk' sterk in de samenleving verankerd. Wat nu Turkije is, was al zo’n 300 jaar in meerderheid islamitisch, voor de opkomst van het Ottomaanse Rijk.
Bureaucratiseren
Wat de Ottomanen wel gedaan hebben is de islam bureaucratiseren en binden aan hun staat. Dat is de Ottomaanse erfenis die Turkije nog steeds meedraagt. Door die politiek is de Turkse 'staatsislam' door de eeuwen heen gematigd en flexibel gebleven. Aan doctrinaire scherpslijperij had en heeft de staat niks.
Het is wel waar dat de steun voor toetreding tot de EU onder de Turkse bevolking afkalft, maar dat komt niet door 'islamisering'. Het komt door enerzijds gegroeid zelfvertrouwen dat is gebaseerd op zeven jaren van snelle groei van de economie en de welvaart en anderzijds door de geluiden die uit Europa zelf komen.
Graag of niet
Het feit dat de Europese bevolkingen en politici steeds negatiever tegenover Turkije staan, is daar goed bekend en de stemming is steeds meer: 'Nou, graag of niet.' De AKP is zeker niet de bron van de anti-Europese stemming, dat is in de eerste plaats Europa zelf. Binnen Turkije is de seculiere oppositie veel meer anti-Europees dan de AKP.
Volgens de auteur is het een 'politieke aardverschuiving' dat mensen in Turkije zich als moslim en niet als Turk identificeren, maar in enquêtes hebben Turken sinds jaar en dag in grote meerderheid aangegeven dat zij zichzelf niet alleen als Turk maar ook als moslim beschouwen. Daartussen voelen zij geen tegenspraak.
Dezelfde enquêtes geven ook steeds aan dat voor de grote meerderheid de identificatie als moslim helemaal niet betekent dat zij van de seculiere orde afwillen.
Integendeel: maar 10-15 procent van de Turkse bevolking zou de invoering van islamitisch recht een goede zaak vinden.
Matrozen
Het anti-Amerikanisme in Turkije heeft een oude geschiedenis. Al in 1968 werden matrozen van de bezoekende Zesde Vloot in Istanbul in zee gegooid. Het is sterk aangewakkerd door de Iraq-oorlog, waarin de Amerikanen dachten Turkije als uitvalsbasis te kunnen gebruiken zonder Turkije daarover serieus te consulteren. Anti-Amerikanisme is wijd verbreid.
Solidariteit met de Palestijnen is dat niet. De meeste Turken zijn niet erg geïnteresseerd in het Israëlisch-Palestijns conflict. Het is vooral de leiding van de regeringspartij AKP (mensen die inderdaad een fundamentalistisch Islamitisch verleden hebben) die zich er erg druk om maakt.
Ataş zegt dat de AKP een 'sociale transformatie' wil waarbij de meerderheid van de bevolking voor deze partij kiest.
Waarom is dat een sociale transformatie? De AKP heeft nu 45 procent van de stemmen en van een sociale transformatie is niet zo heel veel te merken.
Dat de partij stemmen koopt door het uitdelen van cadeautjes (zoals de koelkasten en tv’s die volgens het artikel in het oostelijke Tunceli worden uitgedeeld) is misschien 'primitief en ondemocratisch' zoals de auteur zegt, maar zo wordt politiek in Turkije nu eenmaal bedreven: het systeem is gebaseerd op een uitruil van politieke steun voor tastbare verbeteringen voor de kiezers.
Jachthaven
Wie op de goede partij stemt krijgt een weg, electriciteit, een jachthaven of een universiteit. Wie verkeerd kiest krijgt niets. Dat was in de jaren zestig en zeventig zo en dat is nog steeds zo.
De invoering van verplicht religie onderwijs op de scholen is niet, zoals de auteur stelt, een uitvinding van de AKP en dateert ook niet van 2002 maar van twintig jaar eerder. Het was de zichzelf als 'seculier' adverterende militaire junta van Generaal Kenan Evren die het onderwijs in de 'religie en moraal' verplicht invoerde.
Het was bedoeld als ideologisch tegengif zowel tegen niet door de staat geregisseerde, ongecontroleerde 'radicale' islam als tegen het socialisme.
Al met al een gevaarlijk slecht geïnformeerd stuk dus, zeker van iemand die blijkens het bijschrift promotieonderzoek doet naar Turkije en dus beter zou moeten weten. Zonde ook van de schitterende foto die ernaast was geplaatst.
Die foto laat zich, als je het stuk niet leest, heel anders en veel minder eenduidig interpreteren. Hij geeft een prachtig beeld van de complexe veelvormigheid van Turkije.
Arme massa's
De vlaggenverkoper heeft een handel in Turkse vlaggen met het portret van Kemal Atatürk - de secularistiche stichter van de republiek - en van de voetbalclub Fenerbahçe, de club van de politiek rechts en van de arme massa’s.
Kennelijk is er een markt voor, anders stond hij daar niet. Een ouder en kennelijk zeer vroom (want voorzien van baard en maximale sluier) echtbaar loopt langs en op de achtergrond staan luchtig geklede tieners foto’s te maken.
Turkije is dat allemaal tegelijk. Het drijft helemaal nergens 'razendsnel' vanaf. Het is gewikkeld in een uiterst complex en interessant veranderingsproces, waarin 'westerse' waarden en islam allebei een belangrijke rol spelen en elkaar beïnvloeden.
